يا فکند آرش کماني تيري از آمل به مرو

کز طرف فرخنده جشني تيرگان آراستند (قاآني)

در روز سیزدهم تیر زرتشتی (10 تیر خورشیدی) که به نام تیر یا تِشتَر -از ایزدان مهم ایران باستان- نام گذاری شده است، یکی از مهم ترین جشن های ایرانی واقع است. این جشن که به تیر گان مشهور است بنا بر منابع تاریخی برای بزرگداشت واقعه تیر اندازی آرش کمانگیر است.
بنا بر اسطوره های ایرانی در دوران منوچهر -از پادشاهان پیشدادی ایران- افراسیاب تورانی به ایران تاخت و بخش هایی از کشور را گرفت. منوچهر برای تعیین مرز ایران با توران پیشنهاد کرد که یکی از تیر اندازان ایران، تیری را از فراز کوه البرز پرتاب کند و در هر جا که تیر به زمین افتاد آنجا مرز ایران و توران باشد. تیر انداز و قهرمان اسطوره ای ایران، آرش کمانگیر، برای این کار انتخاب شد. آرش با تمام توانی که در بدن داشت کمان را کشید و تیر را پرتاب کرد و جان داد؛ که پس از پرتاب، تیر او دو روز و تا مرز های ماوراء النّهر رفته و در آنجا بر درخت گردویی خورد و ایستاد. به این ترتیب و با جان فشانی آرش، تورانیان به مرز سرزمین های خود بازگشتند و ایران از لوث وجود شان پاک شد. از آن هنگام ایرانیان روز تیر از ماه تیر را به یادبود این خاطره جشن می گیرند و به شور و شادمانی می گذرانند.
در این روز مردم به یاد روزهای جنگ در دوران اساطیری گندم و میوه پخته و می خوردند. ایرانیان در این روز به شست و شوی تن می پرداختند و با پاشیدن آب بر روی یکدیگر این روز را گرامی داشتند. امروزه هنوز هم در مناطقی از مازندران آثاری از برگزاری این مراسم برجا مانده است.

(باتشکر از شیدا ی عزیز )